همه آنچه در مورد خط ایرانی بایدبدانیم
انواع خط خوش نویسی
همه ما این شعر را شنیده‌ایم که “هنر نزد ایرانیان است و بس”
ایرانیان همیشه آن چیزی را که در دسترس داشته‌اند، تعالی می‌بخشیده و آن را آراسته‌تر می‌کردند. وقتی خانه‌های قدیمی را نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تاقچه را با تزئیناتی ساده، زیباتر کرده‌اند. یا طرح‌هایی که با شیشه‌های رنگی درست می‌کردند و خانه‌ها را مانند منشوری مزین به نورهای رنگی می‌کردند. کسانی که آنطور به حال خوش دل خود و اطرافیان خود فکر می‌کردند، از راه ارتباطی خود با دیگران غافل نماندند؛ بله! خط و خوشنویسی.
همانطور که در مقاله‌های پیشتر از این گفته بودیم، برای مشخص کردن آغاز تاریخ بشریت، پیدایش خط را ملاک قرار داده‌اند. پیدایش خط در ایران و البته در جهان با خط پارسی باستان بوده که مربوط به تقریباً سال 525 پیش از میلاد مسیح است.
خطی که در بین ایرانیان استفاده می‌شده - تقریباً از سال 300 پیش از میلاد- پارسی میانه بوده و تا 800 سال پس از آن نیز مورد استفاده بوده است و متاسفانه با شروع حکومت خلفای عباسی و بعد دولت‌های گماشته اعراب، پارسی میانه به تدریج از بین رفت. مردمان ایران تا پیش از حمله اعراب از خطوطی مانند میخی، پهلوی و اوستائی استفاده می‌کردند و حالا این حمله موجب رو به افول نهادن پارسی میانه می‌شد. اما همین تحولات و همین افت و خیزها سبب شد که در دوره‌های آتی، پارسی نو در ایران ثبت شود، ثبت بعنوان خط رایج و رسمی ایران.
در اینجا می خواهیم نگاهی به خطوط رایج خوشنویسی در ایران بیندازیم و چون امکان بررسی کامل آن و بررسی تاریخچه خط در ایران در یک مقاله نمی‌گنجد، سعی می‌کنیم در مقالات آتی به آن را تکمیل نماییم.
خط ایرانی
آشناترین خط شاید برای همه ما خط نستعلیق" باشد. در دوران صفویه با قانونمند شدن خط، زمینه بوجود آمدن نستعلیق فراهم شد. اما پیشتر از آن مقدماتی لازم بود به این شکل که...
در قرن 4 هجری و در سیر رشد و بالندگی خط فارسی بود که استادان خوشنویسی موفق به ابداع این خط‌ها شدند: محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع که به "خطوط اصول" معروف شدند. از میان آن افراد می‌توان به یاقوت مستعصمى و ابن مقله شیرازی اشاره کرد.
آنچه این خطوط را از هم متمایز می‌سازد، شکل حروف و نسبت سطح و دور در آنها است. ابن مقله شیرازی همچنین برای این خط‌ها اصول و قاعده گذاشت و با تکامل این خط‌ها، از خطوط توقیع و رقاع، خط تعلیق به وجود آمد.
تعلیق
از قرن پنجم هجرى قمری کم کم تغییراتی در خط تحریری بوجود آمد و از اواسط قرن هفتم، بلوغ و تکامل خط موجب بوجود آمدن خطی شد که محصولی از خط تحریری، توقیع و رقاع بود و بعنوان خط تعلیق معرفی شد. این خط در نوشتن کتاب‌ها و دیوان اشعار استفاده می‌شده و تا قرن هشتم نیز به تکامل خود ادامه داده است.
خط تعلیق مورد استفاده عثمانى‌ها و مصرى‌ها نیز قرار گرفت و آنها با تغییراتی به سلیقه خودشان از آن بهره‌مند شدند.
نستعلیق
عروس خطوط اسلامی. از ترکیب و ادغام دو خط نسخ و تعلیق بوجود آمد (قرن 8 هـ. ق). خطی که گویی کلمات در حال رقص را به نمایش درآورده و در عین حالاین فرصت را فراهم کرده که خواننده بتواند آن را به راحتی بخواند. بزرگان و استادان برجسته زیادی برای رشد و تعالی خط نستعلیق تلاش کردند و دو تا از نام‌هایی که به آنها اشاره می‌شود میرعماد حسنی و میرعلى تبریزى است. تغییراتی که میرعماد حسنی -که همعصر شاه عباس صفوی بوده- در سبک خط نستعلیق ایجاد کرد، همچنان پس از 400 سال توسط خوشنویسان استفاده می‌شود.
این خط نه تنها در کشور ایران جایگاه ویژه‌ای دارد، بلکه تمام کشورهای عرب نیز نتوانستند مانند آن را خلق کنند و این خط عنوان خود را بعد از تمام این سال‌ها بعنوان "عروس خطوط اسلامی" حفظ کرده است. البته حتماً این توقع زیادی از آنان است که بخواهند چنین کنند، به یک دلیل ساده و آن هم اینکه تاریخچه خط امروز فارسی به خطوط "ایرانی کهن" می‌رسد اگر نگوییم که به پیشتر از آن و این چیزی است که در تاریخ هیچ کشور دیگری دیده نشده است. در ادامه مطلب به این موضوع اشاره خواهیم کرد.
شکسته نستعلیق
در اوایل قرن یازدهم و آخر دوره صفویه شاید بتوان سرعت در نگارش را دلیلی دانست که موجب شد پیوستگی کلمات به هم پذیرفته شده و بدین ترتیب خطی متولد شود که آن را شکسته تعلیق نامیدند. این خط، همان خطی بود که مورد استفاده کاتبان دیوان بوده است.
سخن پایانی:
سرگذشت خط در ایران بسیار جالب توجه است. سیر تکامل الفبا نیز همینطور شگفت انگیز است. خط فارسی امروزی از خط‌های کهن ایرانی سربرآورده که از دگرگونی خط “ایرانی کهن” به ایرانیِ هخامنشی (پارسی)، اشکانی (پهلوی اشکانی) و ساسانی (پهلوی ساسانی) بدل شده، و امروز خط دبیره فارسی را از آن داریم و این همان خطی است که از ایران به همه کشورهای دیگری که امروز خطی مشابه فارسی دارند، یا مانند خط پیشین ترکیه که حالا خط خود را تغییر داده، رفته است.
شاید با همین اندک اطلاعات شما هم تمایل داشته باشید قدم اول را برای خوانا و زیبانوشتن خط زبان مادری خود یا زبان دومتان، بردارید. می‌توانید همین حالا با ثبت نام در کلاس‌های خوشنویسی ماژورین آغاز کنید.
منبع: سایت آموزش آنلاین ماژورین
